*ТОПОНИМДІК АҢЫЗДАР ЕРТЕГІЛІК ЕМЕС ПРОЗАНЫҢ ЕРЕКШЕ ЖАНРЫ РЕТІНДЕ (ТҮРКІ ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ ТОПОНИМДІК АҢЫЗДАРЫ МЫСАЛЫНДА)

Аңдатпа

Аннотация. Бұл мақала түркі халықтары прозасының топонимдік аңыздарын ертегіге жатпайтын жанр ретінде, жекелеген топонимдік нысандардың аталу себептері туралы бірегей фольклорлық мотивтерді зерттеуге арналған. Топонимдік аңыздар халық этимологиясының жарқын үлгісі бола отырып, оларды шығарған халықтың менталитетін көрсетеді, тарихи-географиялық және этномәдени ақпараттары бар топонимдер туралы мәліметтерді қамтиды.

Бұл ғылыми жұмыстың мақсаты – қазақ, қарақалпақ, татар халықтарының аңыз-әңгімелеріндегі географиялық нысандардың атауларын анықтау, бұл аңыздардың неліктен топонимдік шығармаға жататынын ұғыну.

Түркі халықтарының аңыздарын зерттеу барысында көптеген топонимдік аңыздардың сюжет құраушы бөлігі болып табылатын тарихи және халыққа танымал тұлғалардың есімдерімен байланысты екені анықталды. Топонимдік аңыздардағы сюжеттер бір мотивті болып саналғанмен, олар фантастикалық элементтерді қамтиды. Топонимдік аңыздарда, тарихи аңыздармен салыстырғанда, нақты сюжеттік құрылым, оқиғаның орын алған уақыты мен орны және тарихи фактілерге бағыт-бағдар болады.

Жұмыста келтірілген салыстырмалы, салғастырмалы талдау әдісімен алынған нәтижелер, сондай-ақ, жекелеген топонимдік нысандар атауларының қалыптасуы туралы әңгімелердің талдаулары қазіргі уақыттагы түркітілдес елдердің аумағында орналасқан әртүрлі жерлердің көне атауларын беруімен маңызды. Зерттеуге материал ретінде қазақ, қарақалпақ және татар фольклорының әртүрлі басылымдарда жарияланған аңыз-әңгімелерінің үлгілері алынды.