ОТАРЛЫҚ КЕЗЕҢДЕГІ ДІНИ АХУАЛ ЖӘНЕ ШАЙЫР ШӘДІНІҢ «НАЗЫМ СИЯР ШӘРИФ» ДАСТАНЫ

Аңдатпа

ХІХ ғасырдың соңы мен XX ғасыр басындағы қазақ әдебиетінде мұсылманшылықты дәріптейтін діни тақырып ерекше орын алды. Оның негізгі себебі  Патша үкіметінің отарлау саясатының күшеюі еді. Отарлау саясаты крестьяндарды қазақ жеріне жаппай қоныстандыру, сол арқылы жергілікті халықты билеп-төстеудің жолын арттыру, рухани отарлау,  шоқындыру жұмыстарын жандандыра жүргізумен қатар іске асырылды.

Отарлаушылардың осындай іс-әрекеттерінен қорғану мақсатында қазақ даласында «мұсылмандық қозғалысы» өріс алды. Мешіт ашып, медресе салдыру ісі өрістеді. Діни тақырыптағы жазба насихат та күшейді. Пайғамбар мен діни қайраткерлер өмірі жайлы жырлайтын шығармалар көптеп жазыла бастады. Дәл осы кезеңде қазақ жерінде діни-тәлімдік туындыларды халық игілігіне жарата бастағаны айқын сезіледі. Сондай кітаби ақындық мектептің ірі өкілі, діни ағартушы ақын Шәді Жәңгірұлы. Шәді әуелі Шаян медресесінде Сейітахмет ишаннан діни білім алса, одан кейін оның ұлы Аппақ ишанға мүрид болған.

Мақаламызда патша үкіметінің қазақ даласында жүргізген рухани отарлау саясаты мен оған қарсы қаламын қару еткен Шәді шайырдың артына қалдырған діни-ағартушылық  мұрасы «Назым Сияр Шәриф» дастаны талданады. Сондай-ақ, Шәдінің ұстазымен рухани байланысы, ұстазының ақынның шығармашылық жолына тиігізген әсері талдауға негіз болмақ.